Η τέχνη του δρόμου, κάποτε αποκλειστικά υπό την ταμπέλα του βανδαλισμού, έδωσε μια μακρά και πολυδιάστατη μάχη για την αναγνώρισή της. Από βιαστικά ψεκασμένες ταγκιές σε σήραγγες του μετρό μέχρι τοιχογραφίες που κόβουν την ανάσα και εκτείνονται σε ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, το γκράφιτι έχει εξελιχθεί, αναδιαμορφώνοντας τη δημόσια αντίληψη και επαναπροσδιορίζοντας τα όρια της τέχνης.
Στις πρώτες της μορφές, η τέχνη του δρόμου ήταν καθαρή εξέγερση – μια οπτική κατακραυγή από τους περιθωριοποιημένους. Μια μορφή τέχνης της διαμαρτυρίας, θα έλεγε κανείς, αν όχι η επιτομή της. Εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του ’70 σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη και η Φιλαδέλφεια, όπου νέοι καλλιτέχνες, συχνά από υποεκπροσωπούμενες κοινότητες, χρησιμοποιούσαν τους τοίχους και τα τρένα ως τον καμβά τους. Αυτές οι ταγκιές δεν ήταν απλώς ονόματα- ήταν δηλώσεις ύπαρξης σε μια κοινωνία που συχνά τους αγνοούσε.
Καθώς το κίνημα απέκτησε δυναμική, καλλιτέχνες όπως ο Jean-Michel Basquiat (υπό το ταγκ SAMO) και ο Keith Haring έφεραν την ωμή οπτική γλώσσα του γκράφιτι στη μαζική κουλτούρα. Τα αινιγματικά σύμβολα και τα ποιητικά θραύσματα του Basquiat, που κάποτε ήταν γραμμένα στους δρόμους του SoHo, σύντομα κρεμάστηκαν σε ελίτ γκαλερί. Οι τολμηρές γραμμές και τα ανθρωπάκια του Haring, που αρχικά είχαν γραφτεί με κιμωλία σε σταθμούς του μετρό, έγιναν παγκόσμιες εικόνες. Τα έργα τους διατήρησαν τον κοινωνικο (και πολιτικό) χαρακτήρα και την αυθεντικότητα των δρόμων, ενώ προσκάλεσαν τον κόσμο των καλών τεχνών να τα προσέξει.
Σήμερα, η τέχνη του δρόμου είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Έχει ξεπεράσει τους τοίχους και τα βαγόνια των τρένων. Πλέον μπορούμε να δούμε τέχνη του δρόμου και καλλιτέχνες, σε γκαλερί υψηλής τέχνης. Τα πολιτικά φορτισμένα στένσιλ του Banksy έχουν προσφέρει εκατομμύρια σε δημοπρασίες, ενώ η αφίσα «Hope» του Shepard Fairey έγινε σύμβολο της προεκλογικής εκστρατείας του Μπαράκ Ομπάμα. Ο JR, ο Γάλλος φωτογράφος και καλλιτέχνης του δρόμου, μεταμορφώνει τους αστικούς χώρους με μνημειώδη πορτρέτα που μιλούν για κοινή ανθρωπιά πέρα από τα σύνορα, τοποθετώντας ρεαλιστικά έργα τέχνης μέσα στον αστικό ιστό.
Παρά αυτή την αγκαλιά του mainstream, η ουσία της τέχνης του δρόμου παραμένει στις ρίζες της – εξέγερση, έκφραση και προσβασιμότητα. Μιλάει απευθείας στο κοινό, έξω από τους παραδοσιακούς θεσμούς τέχνης. Αμφισβητεί τα κοινωνικά πρότυπα, διεκδικεί εγκαταλελειμμένους χώρους και εκδημοκρατίζει τη δημιουργικότητα. Σε πόλεις σε όλο τον κόσμο, η τέχνη του δρόμου ευδοκιμεί ως μορφή διαμαρτυρίας, ταυτότητας και αφήγησης ιστοριών.
Η σημασία της δεν έγκειται (μόνο) στην αισθητική της επίδραση -αν κάτι είναι “όμορφο” ή “μας αρέσει”- αλλά και στη δύναμή της να ταράζει τα νερά, να αμφισβητεί το status quo και να εμπνέει (καλλιτεχνικά και κοινωνικά).
Η τέχνη του δρόμου μάς υπενθυμίζει ότι η τέχνη ανήκει στους ανθρώπους, στο πεζοδρόμιο, σε όποιον έχει την τόλμη να μιλήσει μέσα από αυτή. Και είτε εξυμνείται είτε λογοκρίνεται, παραμένει μια από τις πιο ζωτικές και αφιλτράριστες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης στη σύγχρονη εποχή.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Ο Jean-Michel Basquiat δημιουργεί έργο σε τοίχο.
