Ana Mendieta:  Ο φεμινισμός, η περιβαλλοντολογία και ο μυστήριος θάνατος – Μαίρη Τζειν

Η Ana Mendieta (1948-1985) ήταν Κουβανοαμερικανίδα καλλιτέχνιδα της οποίας το πρωτοποριακό έργο διαπλέκει θέματα φεμινισμού, περιβαλλοντισμού και ταυτότητας. Πολυδιάστατη καλλιτέχνιδα, η Mendieta είναι περισσότερο γνωστή για τα earth-body έργα της («γήινο σώμα»), τα οποία χρησιμοποιούσαν το φυσικό τοπίο για να διερευνήσουν ιδέες σχετικά με το φύλο, τον εκτοπισμό και την πνευματικότητα. 

Παρά τη σημαντική συμβολή της στη σύγχρονη τέχνη, η ζωή της διακόπηκε τραγικά με έναν μυστηριώδη και αμφιλεγόμενο θάνατο, αφήνοντας πίσω της μια ανεξίτηλη αλλά ελλιπή κληρονομιά.

Imágen de Yágul (Image from Yagul) 1973

Η καλλιτεχνική πρακτική της Mendieta ήταν βαθιά ριζωμένη στην προσωπική της ιστορία. Σε ηλικία 12 ετών, διέφυγε από την Κούβα στο πλαίσιο της Επιχείρησης Pedro Pan, ενός προγράμματος που έφερνε ασυνόδευτα παιδιά στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια της Κουβανικής Επανάστασης. Αυτή η αναγκαστική εξορία διαμόρφωσε βαθιά την αντίληψή της για το ανήκειν και τον εκτοπισμό, τα οποία έγιναν επαναλαμβανόμενα θέματα στην τέχνη της.

Untitled (Glass on Body Imprints), 1972

Στην καταγεγραμμένη περφόρμανς της, η Mendieta πίεσε ένα κομμάτι γυαλί στο πρόσωπό της και σε διάφορα σημεία του γυμνού της σώματος για να ολοκληρώσει μια σειρά από τριάντα έξι διαφάνειες. Αργότερα επέλεξε δεκατρείς διαφάνειες με το πρόσωπό της για να εκτυπωθούν ως ασπρόμαυρες φωτογραφίες, συμπεριλαμβανομένου αυτού του έργου. Η στοιχειωδώς κοντινή θέαση των παραμορφωμένων χαρακτηριστικών της Mendieta μεταφέρει μια αίσθηση αποξένωσης και προκαλεί τον θεατή να αποκρυπτογραφήσει τα αλλοιωμένα χαρακτηριστικά του προσώπου της”

Τα πιο γνωστά έργα της είναι η “Siluetas Series” (1973-1980), στην οποία δημιούργησε εφήμερα, προσκολλημένα στη γη γλυπτά αποτυπώνοντας το σώμα της στο τοπίο. Τα έργα αυτά συχνά περιλάμβαναν φυσικά υλικά όπως γη, νερό, φωτιά και λουλούδια. Για τη Mendieta, τα έργα αυτά ήταν τελετουργίες σύνδεσης, διεκδικώντας το γυναικείο σώμα ως τόπο δύναμης και πνευματικότητας, ενώ παράλληλα αντιμετώπιζε την αποξένωση που ένιωθε ως εκτοπισμένη. Η χρήση του περιβάλλοντος από την ίδια ασκούσε επίσης κριτική στο διαχωρισμό μεταξύ ανθρωπότητας και φύσης, τονίζοντας την αλληλεξάρτησή τους.  

Η τέχνη της Mendieta ήταν βαθιά φεμινιστική. Σε αντίθεση με το ανδροκρατούμενο κίνημα Land Art της δεκαετίας του 1970, το οποίο συχνά επέβαλε την ανθρώπινη βούληση σε αχανή τοπία, το έργο της αναζητούσε την αρμονία με τη γη. Ενσωματώνοντας τη σιλουέτα της στο χώμα ή καλύπτοντάς την με λουλούδια, αναπλαισίωσε το γυναικείο σώμα όχι ως αντικείμενο προς θέαση αλλά ως μια ισχυρή δύναμη σε διάλογο με τη φύση. Το έργο της αμφισβήτησε τις πατριαρχικές αφηγήσεις ελέγχου και κυριαρχίας, προσφέροντας ένα εναλλακτικό όραμα που έχει τις ρίζες του στη φροντίδα και την αμοιβαιότητα.  

Ωστόσο, η ζωή και το έργο της Mendieta επισκιάστηκαν από τον πρόωρο και μυστηριώδη θάνατό της. Το 1985, σε ηλικία 36 ετών, έπεσε από το διαμέρισμα του 34ου ορόφου που μοιραζόταν με τον σύζυγό της, τον διάσημο γλύπτη Carl Andre. Οι συνθήκες του θανάτου της παραμένουν εξαιρετικά αμφισβητούμενες. Ο Andre κατηγορήθηκε για φόνο δευτέρου βαθμού, αλλά αθωώθηκε σε δίκη χωρίς ενόρκους, μια ετυμηγορία που προκάλεσε την οργή των φεμινιστριών και του κόσμου της τέχνης. Πολλοί θεώρησαν ότι ο θάνατος της Mendieta ήταν ενδεικτικός των ίδιων των συστημικών αδικιών που το έργο της επέκρινε – η φίμωση μιας ισχυρής γυναικείας φωνής σε μια ανδροκρατούμενη σφαίρα.  

Ο θάνατος της Mendieta έγινε έκτοτε σημείο συσπείρωσης για τις φεμινίστριες καλλιτέχνιδες και ακτιβίστριες. Η εκστρατεία #WhereIsAnaMendieta συνεχίζει να απαιτεί την αναγνώριση των αδικιών γύρω από την περίπτωσή της και να γιορτάζει την καλλιτεχνική της συνεισφορά. Το έργο της, εφήμερο αλλά διαρκές, μας υπενθυμίζει τη διασύνδεση της ανθρωπότητας, της φύσης και της δικαιοσύνης.  

Η τέχνη και η ζωή της Ana Mendieta παραμένουν ισχυρά σύμβολα της ανθεκτικότητας, της δημιουργικότητας και του συνεχιζόμενου αγώνα για ισότητα. Η φωνή της μπορεί να σίγησε πολύ νωρίς, αλλά η κληρονομιά της παραμένει, χαραγμένη στα τοπία που αγκάλιασε με τόσο πάθος.

Untitled: Silueta Series c. 1980
Untitled: Silueta Series 1979
Untitled: Silueta Series, Mexico 1976
Κύλιση στην κορυφή