Τρεις ψυχές, τρεις προσευκές:
Α’ Δοξάρι είμαι στα χέρια σου, Κύριε·
τέντωσέ με, αλλιώς θα σαπίσω.
Β’ Μη με παρατεντώσεις, Κύριε·
θα σπάσω.
Γ’ Παρατέντωσέ με, Κύριε, κι ας σπάσω!
(Ν. Καζαντζάκης – Αναφορά στον Γκρέκο)
Ο Νίκος Καζαντζάκης, καταξιωμένος Έλληνας συγγραφέας, δημοσιογράφος, ποιητής, πολιτικός, φιλόσοφος, θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στον λογοτεχνικό κόσμο με τα πλούσια έργα του. Γεννημένος στις 18 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 18831 στο Ηράκλειο της Κρήτης, ασχολήθηκε με τη μυθοπλασία, την ποίηση και τη φιλοσοφία, εξερευνώντας τα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης και της πνευματικότητας. Η αντισυμβατική οπτική του και η δημιουργικότητά του τον τοποθέτησαν ανάμεσα στις πιο σημαντικές λογοτεχνικές προσωπικότητες.
¹18 Φεβρουαρίου με βάση το παλαιό ημερολόγιο, 3 Μαρτίου με βάση το καινούριο
Το ταλέντο του διαμορφώθηκε μέσα από τις κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις της εποχής του. Μεγαλώνοντας σε μια περίοδο που σημαδεύτηκε από τον Κρητικό αγώνα για ανεξαρτησία και αργότερα τους Βαλκανικούς και Παγκοσμίους Πολέμους, ανέπτυξε μια έντονη αίσθηση της ανθεκτικότητας του ανθρώπινου πνεύματος μέσα από τις αντιξοότητες. Τα ταξίδια του στην Αθήνα, το Παρίσι και τη Γερμανία τον βοήθησαν να εμβαθύνει περισσότερο στην κλασική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τις τέχνες, θέτοντας τις βάσεις της κοσμοθεωρίας του.
Παρότι ξεκίνησε με ποιήματα και δοκίμια, τα οποία φανερά δείχνουν την ενασχόλησή του με τα υπαρξιακά ζητήματα και την ανθρώπινη φύση, τα μυθιστορήματά του ήταν αυτά που κέρδισαν τη διεθνή αναγνώριση. Ο «Βιος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (1946) είναι ένα από τα πιο γνωστά του έργα, που απεικονίζει τον ζωντανό χαρακτήρα του Ζορμπά, ενός ελεύθερου πνεύματος και πληθωρικού ανθρώπου, σε αντίθεση με τον πιο στοχαστικό αφηγητή. Η «Οδύσσεια» (1929 – 1938), ουσιαστικά αποτελεί τη συνέχεια της Οδύσσειας του Ομήρου και συνιστά μια φιλοσοφική εξερεύνηση του ταξιδιού της ανθρώπινης ψυχής, συνδυάζοντας κλασικά με σύγχρονα θέματα. Μέσα από αυτό το έργο, ο Καζαντζάκης τοποθετείται για τις δίκες του απόψεις, ενώ δεν φοβάται να αμφισβητήσει τις συμβάσεις και να προκαλέσει σκέψη.
Ζητήματα πνευματικότητας και πίστεως αποτελούν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα έργα του. Το μυθιστόρημά του «Ο τελευταίος πειρασμός» (1951) πυροδότησε αρκετή διαμάχη για την αντισυμβατική απεικόνιση του Ιησού Χριστού. Το μυθιστόρημα εμβαθύνει στους εσωτερικούς αγώνες του ανθρώπου, ανακατασκευάζοντας τις έννοιες του θεϊκού και της ανθρώπινης μορφής και εστιάζοντας στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο «ήρωας» διχασμένος μεταξύ του θεϊκού σκοπού και των θνητών επιθυμιών του. Ο «ήρωας του πειρασμού» δεν χάνει τη διττή του φύση, αλλά έρχεται σε έντονη σύγκρουση η ανθρώπινη αδυναμία με τη θεϊκή αποστολή.
Παρά την κριτική που δέχτηκε από τις θρησκευτικές αρχές, τα έργα του Καζαντζάκη άντεξαν και πέρασαν στην «αιωνιότητα» με αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Η ικανότητά του να συνδυάζει φιλοσοφία, πνευματικότητα και λογοτεχνία επηρέασε βαθύτατα τις επόμενες γενιές συγγραφέων και συνεχίζει μέχρι σήμερα να τις επηρεάζει. Η ουσία του έργου του βρίσκεται στην αδιάκοπη αναζήτηση του βαθύτερου νοήματος και στην εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχής και ύπαρξης. Ο αναγνώστης δεν βρίσκεται μόνο μπροστά σε έναν λογοτεχνικό πλούτο, αλλά είναι σε θέση να ξεκινήσει ένα ταξίδι αυτο-ανακάλυψης της δικής του ταυτότητας και των δικών του πεποιθήσεων για τη ζωή και τον θάνατο. Η κληρονομιά που άφησε πίσω του ο Καζαντζάκης δεν στηρίζεται μόνο στα όσα έγραψε αλλά και στις επιδράσεις αυτών στον λογοτεχνικό κόσμο, αφού αμφισβήτησε τους κανόνες και ενθάρρυνε τη βαθύτερη εξερεύνηση του ανθρώπινου πνεύματος.
Το 1956 τιμήθηκε με το «Παγκόσμιο Βραβείο Ειρήνης» στη Βιέννη, ενώ τον Ιούνιο του 1957 ταξίδεψε στην Κίνα μετά από πρόσκληση της κινεζικής κυβέρνησης. Επέστρεψε από το ταξίδι του, αφού προσβλήθηκε από λευχαιμία και νοσηλεύτηκε στη Δανία και Γερμανία. Τελικά κατέληξε στις 26 Οκτωβρίου 1957 σε ηλικία 74 ετών.
Σημαντικότερα έργα
1927: Ασκητική
1927 – 1941: Ταξιδεύοντας Ισπανία, Ταξιδεύοντας Ιαπωνία και Κίνα, Ταξιδεύοντας Αγγλία, Ταξιδεύοντας Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, ο Μοριάς, Ταξιδεύοντας Ρουσία.
1929 – 1938: Οδύσσεια
1938 – 1948:
Προμηθέας
Καποδίστριας, Κούρος (ή Θησέας)
Νικηφόρος Φωκάς
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Χριστόφορος Κολόμβος
1946 – 1953:
Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946)
Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται (1948)
Ο Καπεταν Μιχάλης (1950)
Ο Τελευταίος Πειρασμός (1951)
Ο Φτωχούλης του Θεού (1953)
1957: Αναφορά στο Γκρέκο (δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το 1961)
Ευγενία (Ζένια) Σοφία
