Ο Νάρκισσος κοίταξε το νερό και ερωτεύτηκε την αντανάκλασή του, αρχικά μαγεμένος από αυτήν την πανέμορφη μορφή που ξεπρόβαλε. Ίσως και να αγνόησε για λίγο ότι είναι αυτός ο ίδιος. Το μόνο που είδε στα μάτια του ήταν μια θεϊκή ομορφιά.
Στην εκδοχή του Οβιδίου, ο Νάρκισσος δεν είναι απλώς ματαιόδοξος, αλλά και ανυποψίαστος. Είναι αυτό το χάσμα μεταξύ εικόνας και ταυτότητας, επιφάνειας και εαυτού, που αντηχεί μέσα από αιώνες τέχνης – και τώρα, μέσα από την άριστα επιμελημένη κατακερμάτιση του εαυτού από το Instagram.
Σήμερα, οι καθρέφτες μας είναι φορητοί. Η οθόνη του τηλεφώνου γίνεται μια σκηνή όπου πανεύκολα παρατηρούμε τον εαυτό μας και δίνουμε και performance για το κοινό. Δημιουργούμε μια εικόνα – φιλτραρισμένη, με λεζάντες, με like – και στη συνέχεια την κοιτάμε πίσω, χωρίς πάντα να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας πίσω από αυτήν. Είμαστε εμείς αυτός που τραβάει τη φωτογραφία, αυτός που είναι μέσα σε αυτήν ή αυτός που παρατηρεί από μακριά;
Στη σύγχρονη τέχνη, αυτή η κατακερματισμένη εικόνα του εαυτού μας συχνά αναλύεται. Παράδειγμα αποτελεί η Σίντι Σέρμαν, η οποία μεταμορφώνεται σε ατελείωτους χαρακτήρες, χρησιμοποιώντας μακιγιάζ, περούκες και στάση σώματος για να αμφισβητήσει αν η ταυτότητα είναι σταθερή ή απλώς μία παράσταση. Ή την περφόρμανς της Amalia Ulman στο Instagram το 2014, “Excellence & Perfection”, στην οποία πλαστογράφησε μια περσόνα lifestyle influencer, εκθέτοντας πώς η ψηφιακή αυτοπροσωπία μπορεί να κατασκευαστεί και να καταναλωθεί χωρίς αμφισβήτηση.
Ο μύθος του Νάρκισσου επανέρχεται σε αυτά τα έργα – όχι ως προειδοποίηση κατά της ματαιοδοξίας, αλλά ως έρευνα για την ίδια την αντίληψη. Τι συμβαίνει όταν ερωτευόμαστε την εκδοχή του εαυτού μας που έχουμε κατασκευάσει; Όταν η εικόνα, περισσότερο από την εμπειρία, γίνεται ο στόχος;
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανταμείβουν ένα συγκεκριμένο είδος προβληματισμού: ένα είδος που είναι καλο-γυαλισμένο, και συχνά, όχι εντελώς αληθινό. Ο κίνδυνος δεν είναι απλώς η αυτοεμμονή – είναι η αυτοεξόντωση. Όπως ο Νάρκισσος, κινδυνεύουμε να γοητευτούμε από μια εκδοχή του εαυτού μας που δεν γνωρίζουμε πραγματικά. Ο αλγόριθμος ευνοεί το όμορφο, το τολμηρό- όχι τον σύνθετο, αντιφατικό άνθρωπο που κρύβεται από κάτω.
Ωστόσο, ακόμη και σε αυτόν τον ψηφιακό θάλαμο ηχούς, υπάρχει χώρος για να συνειδητοποιήσουμε πράγματα. Ορισμένοι καλλιτέχνες και χρήστες διεκδικούν την πλατφόρμα για να αναδείξουν την αυθεντικότητα, την ευαλωτότητα ή την κριτική προς το κατεστημένη. Μας υπενθυμίζουν ότι η “αντανάκλασή” μας δεν είναι το παν – ότι μερικές φορές, αξίζει να πάρουμε τα μάτια μας μακριά από το νερό-καθρέφτη. Τελικά, ο μύθος του Νάρκισσου δεν έχει να κάνει με την αυτο-αγάπη, αλλά με την τραγωδία του να μην κοιτάς το μέσα σου.
