Η Commedia dell’arte, μια μορφή αυτοσχεδιαστικού θεάτρου που ξεκίνησε από την Ιταλία κατά την εποχή της Αναγέννησης, έχει αφήσει ανεξίτηλο σημάδι στο σύγχρονο θέατρο. Οι ρίζες της μπορούν να εντοπιστούν στα τέλη του 16ου αιώνα, όταν περιπλανώμενοι θίασοι ηθοποιών έπαιζαν κωμικά έργα σε δημόσιες πλατείες και θέατρα σε όλη την Ιταλία. Οι παραστάσεις αυτές, που χαρακτηρίζονταν από μασκοφόρους χαρακτήρες, καταστάσεις αρχείου και αυτοσχέδιους διαλόγους, έκαναν θραύση στο κοινό και απέκτησαν γρήγορα δημοτικότητα.
Η προέλευση της commedia dell’arte μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες. Ένας από τους σημαντικότερους ήταν η εμφάνιση του ανθρωπισμού, ενός φιλοσοφικού κινήματος που τόνιζε τη σημασία του ατόμου έναντι αφηρημένων εννοιών όπως η θρησκεία και η παράδοση. Αυτή η νέα εστίαση στο άτομο οδήγησε σε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ψυχολογία των χαρακτήρων και στην ανάπτυξη πιο σύνθετων, διαφοροποιημένων παραστάσεων.
Ένας άλλος παράγοντας ήταν η άνοδος της τεχνολογίας της τυπογραφίας στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αυτό επέτρεψε τη διάδοση γραπτών κειμένων, συμπεριλαμβανομένων των θεατρικών έργων, τα οποία μπορούσαν να μελετηθούν, να απομνημονευθούν και να παιχτούν από ηθοποιούς σε ολόκληρη την Ιταλία. Αυτό βοήθησε στην τυποποίηση ορισμένων στοιχείων της commedia dell’arte, όπως η χρήση χαρακτήρων απόθεμα όπως ο Pantalone, ο Dottore και η Brighella, και η χρήση σκηνικών καταστάσεων όπως η “εξέγερση του υπηρέτη” και “ο γιατρός επισκέπτεται τον ασθενή του”. Αυτά τα στοιχεία παρείχαν δομή για αυτοσχεδιαστικές παραστάσεις, ενώ παράλληλα επέτρεπαν τη δημιουργικότητα εντός συγκεκριμένων ορίων.
Ο αντίκτυπος της commedia dell’arte στο σύγχρονο θέατρο είναι αδιαμφισβήτητος, με πολλά σύγχρονα έργα να αντλούν έμπνευση από τις παραδόσεις της. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι η Δωδέκατη Νύχτα του Σαίξπηρ, η οποία διαθέτει πολλά στοιχεία παρόμοια με αυτά που συναντώνται στις παραστάσεις της commedia dell’arte: λανθασμένες ταυτότητες, cross-dressing, αυτοσχέδιοι διάλογοι και χαρακτήρες όπως ο Sir Toby Belch, ο οποίος έχει κάποια ομοιότητα με την Brighella, έναν από τους πιο διάσημους χαρακτήρες της commedia dell’arte.
Εκτός από την επιρροή της σε συγκεκριμένα έργα, η commedia dell’arte επηρέασε επίσης ευρύτερες τάσεις στη θεατρική παραγωγή, όπως την έμφαση στον αυτοσχεδιασμό, τη σωματική κωμωδία, τη μάσκα, τη μουσική, το χορό και άλλα πολλά. Δεν θα ήταν υπερβολικό να πει κανείς πως ένα μεγάλο σύνολο του σημερινού θεάτρου έχει επηρεαστεί και -γιατί όχι- καθοριστεί από την commedia dell’arte. Τόσο η Commedia dell’ Arte όσο και η σύγχρονη θεατρική κωμωδία μοιράζονται τον πρωταρχικό στόχο της ψυχαγωγίας και της εμπλοκής του κοινού μέσω του χιούμορ και της ευφυΐας. Χρησιμοποιούν τον αυτοσχεδιασμό, τη σωματική κωμωδία και τα αρχέτυπα χαρακτήρων για να προκαλέσουν γέλιο και συναισθήματα. Επιπλέον, και οι δύο μορφές κωμωδίας βασίζονται σε επίκαιρα και πολιτισμικά συναφή θέματα, προσαρμοζόμενες στο διαρκώς εξελισσόμενο κοινωνικό πλαίσιο.
Ωστόσο, ενώ η Commedia dell’ Arte χαρακτηριζόταν από τις αυθόρμητες, χωρίς σενάριο παραστάσεις της, η σύγχρονη θεατρική κωμωδία ακολουθεί συνήθως μια πιο δομημένη σεναριακή μορφή.
