«Η Ελλάδα πρέπει να πρωταγωνιστεί για τον πολιτισμό. Η Ελλάδα… αυτό είναι η κληρονομιά της, αυτό είναι η περιουσία της κι αν το χάσουμε αυτό δεν είμαστε ΚΑΝΕΙΣ!»
Ο ελληνικός πολιτισμός και οι τέχνες είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη Μελίνα Μερκούρη. Γεννημένη στις 18 Οκτωβρίου 1920 στην Αθήνα (απεβίωσε στη Νέα Υόρκη στις 6 Μαρτίου 1994), η Μερκούρη άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της ως ηθοποιός και πολιτικός με αντιδικτατορική δράση. Τα πολύπλευρα ταλέντα της και το ακλόνητο πάθος της για την πατρίδα τη μετέτρεψαν σε σύμβολο της ελληνικής ταυτότητας και του πολιτισμού. Διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού τα έτη 1981-89 και 1993-94.
Το ταξίδι της ξεκίνησε στην καρδιά της Αθήνας, όπου μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε ιστορία και παράδοση. Προερχόμενη από μια οικογένεια βαθιά συνδεδεμένη με την πολιτική και τις τέχνες, δεν ήταν έκπληξη που ανέπτυξε αγάπη για την πολιτική, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Η μαγνητική της παρουσία και η επιβλητική της φωνή κέρδισαν γρήγορα μια θέση στο προσκήνιο.
Η υποκριτική της καριέρα απογειώθηκε με αξιόλογες ερμηνείες σε ελληνικές ταινίες, όπως το «Στέλλα» (1955) και το «Ποτέ την Κυριακή» (1960) μέσα από την οποία κέρδισε και διεθνή αναγνώριση. Συγκεκριμένα, η χαρισματική της ερμηνεία στο «Ποτέ την Κυριακή» της χάρισε το βραβείο καλύτερης γυναικείας ερμηνείας στο Φεστιβάλ Καννών το 1960 και μια παγκόσμια αναγνώριση. Το 1965, βραβεύτηκε με το ιταλικό βραβείο «Donatello» για την ερμηνεία της στο «Τοπ Καπί». Παράλληλα, υπήρξε τρεις φορές υποψήφια για Χρυσές Σφαίρες και δυο φορές για τα βραβεία BAFTA.
Πέρα από τη μεγάλη οθόνη, η Μ. Μερκούρη χρησιμοποίησε τη φήμη της για να υπερασπιστεί τον ελληνικό πολιτισμό και την κληρονομιά. Το πάθος της για τις τέχνες συνδυάστηκε με την αφοσίωσή της στην πλούσια ιστορία της Ελλάδας. Στη δεκαετία του 1960, έγινε υπέρμαχος της επιστροφής των Ελγίνειων Μαρμάρων στη χώρα, ενώ χαρακτηριστικά είχε δηλώσει «ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ». Οι προσπάθειες της Μερκούρη έθεσαν το θέμα στο προσκήνιο, πυροδοτώντας συζητήσεις για την πολιτιστική κληρονομιά και τη νόμιμη ιδιοκτησία αρχαίων αντικειμένων.
Η δέσμευση της στην Ελλάδα ξεπερνούσε τα πολιτιστικά θέματα, αφού το 1981 εισήλθε στον χώρο της πολιτικής ως Υπουργός Πολιτισμού. Η θητεία της σημαδεύτηκε από φιλόδοξες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των πολιτιστικών θεσμών, την υποστήριξη των τεχνών και την ανάδειξη της παγκόσμιας θέσης της Ελλάδας στον τομέα του πολιτισμού. Μέσα από το δικό της έργο οδήγησε στην ίδρυση του «θεσμού των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης» με πρώτη την Αθήνα, το 1985. Επίσης, έδωσε μεγάλη σημασία στην εισαγωγή του πολιτισμού και της θεατρικής αγωγής στα σχολεία μέσα από το «Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ – Εκπαίδευση και Πολιτισμός». Όπως δήλωνε η ίδια «αν επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση του παιδιού στον πολιτισμό, θα δημιουργηθεί μια άλλη κοινωνία, μια άλλη νοοτροπία, μια άλλη πολιτική».
Η ζωή της Μελίνας Μερκούρη ήταν μια απόδειξη της μεταμορφωτικής δύναμης της τέχνης και του πολιτισμού. Οι μαγνητικές της ερμηνείες στην οθόνη και το θέατρο, η αταλάντευτη υπεράσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς και η πολιτική της καριέρα άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι της στην Ελλάδα και τον κόσμο. Η ίδια αναδείχθηκε ως σύμβολο αγωνιστικότητας του ελληνικού πολιτισμού, με την κληρονομιά της να λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης για τις επόμενες γενιές.
Βραβεία στη μνήμη της «Μελίνας Μερκούρη»
Βραβείο για τις πολιτιστικές πρωτεύουσες
Το βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» ανακοινώθηκε το 2010 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον πρόεδρό της τον Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο. Αυτό το ετήσιο χρηματικό βραβείο, συνολικού ύψους 1,5 εκατ. ευρώ, απονέμεται στην εκάστοτε πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, τιμώντας τη διαρκή δέσμευσή της για πολιτιστική πρόοδο.
Θεατρικό Βραβείο
Το 2007 καθιερώθηκε μετά από εντολή του «Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη» το «Θεατρικό Βραβείο Μελίνα Μερκούρη», το οποίο απονέμεται κάθε χρόνο σε μια νεαρή ηθοποιό για την ερμηνεία της. Εκτός από οικονομική επιβράβευση, η ηθοποιός λαμβάνει και την εμβληματική καρφίτσα της Μελίνας Μερκούρη, με σκοπό να την παραδώσει στην επόμενη βραβευθείσα.
Πολιτιστικό Βραβείο της UNESCO
Για να τιμήσει τις σημαντικές πολιτιστικές συνεισφορές της Μ. Μερκούρη, η UNESCO όρισε το Βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» ως αναγνώριση της πολιτιστικής αφοσίωσης. Από το 1997, το βραβείο αυτό, σε συνεργασία με το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, απονέμεται ανά διετία σε άτομα ή οργανισμούς που επιδεικνύουν αξιόλογες προσπάθειες για τη διάσωση των πολιτιστικών μνημείων της ανθρωπότητας. Το βραβείο περιλαμβάνει μια επιταγή ύψους 20.000$.
Ευγενία (Ζένια) Σοφία
